Hoxe, 23 de febrero, é un día a celebrar en Galicia grazas a una das figuras máis reconocidas da literatura e unha persoa clave tamén no movimiento feminista.
No 2022 deu moito que falar un mural feminista que foi varias veces obxecto de vandalismo no barrio madrileño de Ciudad Lineal, para logo ser ‘recuperado’ grazas á comunidade de veciños. No gran mural feminista de Ciudad Lineal, 15 mulleres; entre elas, a que xunto a Gustavo Adolfo Bécquer leva a consideración de precursora da poesía moderna, que escribiu tanto en castelán coma en galego.
¿Por qué el 23 de febrero es el día de Rosalía de Castro?
Pero este día de Rosalía de Castro no ten tanto tempo como un pode chegar a pensar: este es el segundo ano que se celebra o 24 de febrero. Eso tampouco é novo: ata entón celebrábase o 24 de febrero, data na que se cre que nacera a poeta en Santiago de Compostela. O certo é que ata 2021 o 24 de febrero era o día ‘oficial’ porque era a data que aparecía na partida de bautismo da escritora, pero grazas á investigación da galega Sagrario Abelleira coñecéronse novos datos sobre a biografía de Rosalía de Castro.
Concretamente, o 23 de febrero de 1837 a las 4:00 h. da madrugada foi a hora na que naceu a poeta, segundo o que aparece escrito no expediente matrimonial de Rosalía de Castro e Manuel Murguía, recuperado do Arquivo Histórico Diocesano de Madrid gracias a Abelleira. Una vez que apareceu nesta información, a Xunta cambiou a data na que se celebraría o día de Rosalía de Castro para que fora acorde coa data real do seu nacemento.
Cinco cousas curiosas sobre Rosalía de Castro que non sabías ou sí…
Rosalía de Castro en mil idiomas
En 2013, os escritores galegos Malores Villanueva e Xosé Henrique Costas coordinaron a traducción voluntaria de dous dos poemas máis famosos de Rosalía de Castro: ‘Adiós, ríos; adiós fontes’ e ‘Aires, airiños, aires’, ambolos dous incluidos no seu ‘Cantares Gallegos’. A iniciativa, para celebrar o 150.º aniversario de la publicación da súa obra máis coñecida, pasou logo a estaren xestionada pola propia Fundación Rosalía, da man da Universidade de Vigo.
A día de hoxe é posible ler ‘Adiós, ríos; adiós, fontes’ en 30 idiomas, pasando polo bengalí ou o esperanto, ademáis do gaélico irlandés ou o sardo, namentres que ‘Aires, airiños, aires’ foi traducida a 22 linguas.
A primeira feminista (gallega)
Ainda que moitas veces non a inclúan nas listas das primeras feministas españolas xunto a outras máis coñecidas como Concepción Arenal o Emilia Pardo Bazán, ou xunto a outras moito máis repetidas como Clara Campoamor ou Victoria Kent, Rosalía de Castro escribeu o que podería considerarse o primeiro manifesto feminista publicado en Galicia, ‘Lieders’, que veu a luz en ‘El Álbum del Miño’ (1858); un profundo canto á igualdadade da muller, á liberdade e á independencia.
“Jamás ha dominado en mi alma la esperanza de la gloria, ni he soñado nunca con laureles que oprimiesen mi frente. Sólo cantos de independencia y libertad han balbucido mis labios, aunque alrededor hubiese sentido, desde la cuna ya, el ruido de las cadenas que debían aprisionarme para siempre, porque el patrimonio de la mujer son los grillos de la esclavitud. Yo, sin embargo, soy libre, libre como los pájaros, como las brisas; como los árabes en el desierto y el pirata en el mar”.
A literata con máis rúas co seu nome
Rosalía de Castro é a literata (muller) que máis calles ten en España: segundo un informe publicado en 2010 pola empresa 11811, en aquel ano había un total de 289 rúas en todo o país co nome da poeta, a sexta sen ter en conta o xénero, por detrás de Jacinto Benavente (305), Rafael Alberti (429), Antonio Machado (741), Federico García Lorca (903) e Miguel de Cervantes (1.609).
O ecoloxismo e Rosalía de Castro
Rosalía de Castro foi unha férrea defensora da natureza: fai algo menos dun ano o Real Xardín Botánico de Madrid acollía a exposición ‘El herbario de Rosalía de Castro’, unha recopilación de moitas das plantas ás que a poeta galega dedicou algunha das súas palabras, e en ‘En las orillas del Sar’ inclúe máis dunha dura crítica á tala nos montes de Galicia.
“Bajo el hacha implacable, ¡cuán presto en tierra cayeron encimas y robles! (…) Ya no entonan en ellas los pájaros sus canciones de amor, ni se juntan cuando mayo alborea en la fronda que quedó de sus robles desnuda”—.
Tanto chegou a falar dos carballo que incluso defendeu un que a día de hoxe segue en pé, coñecido como o carballo do Banquete de Conxo, cerca de Santiago de Compostela.
Este imponente carballo de máis de 250 anos estivo no seu momento acompañado de cerca de un millar de outras árbores; a día de hoxe non chegan á cincuentena. No 1856 este carballo foi testigo do Banquete Democrático de Conxo, un acto revolucionario en no que se reivindicaban os ideales europeos de liberdade, igualdade e fraternidade, e polo que intercedeu a propia Rosalía de Castro.
En 2022 fue considerado o Árbol de España, e o segundo Árbol de Europa.
Outra mostra do seu ecoloxismo tempran foi a —segunda a tradición— figueira que Rosalía tería plantado xunto á Casa da Matanza de Padrón; o Concello de A Coruña decideu plantar en 2021 una “filla” de aquela figueira no parque de Santa Margarita.
De filla sen pais a poder ser oficialmente recoñecida en 2021
A autora de ‘Follas novas’ foi bautizada no seu momento como “filla de pais incóngnitos”: nada como María Rosalía Rita, no seu bautismo á acompañaba a que fora criada da súa nai, María Francisca Martínez, e a nena chegou “sin número por no haber pasado por la inclusa” (a inclusa era unha casa-cuna ou expósito onde se criaban a nenos abandoados). Rosalía era filla de unha fidalga vinda a menos e un sacerdote, aínda que se cre que os seus primeros anos foi criada polas súas tías paternas.
Máis tarde consta que viveu coa súa nai, Teresa de Castro. A ausencia de documentación oficial non permitía afirmar que a nena fora recoñecida en algún momento, despois de haber nado dunha relación mal avenida. Nembargantes, na obra que publicou Sagrario Abelleira despois de atopar os documentos que confirmaban a súa data de nacimento tamén hai outros papaeis que demostran que Teresa de Castro, nai solteira, recoñeceu á súa filla ante notario en 1843, momento no que ademáis recoñeceu que a nena fora amamantada durante seis meses na aldea de Santo, en Ortoño.
‘Quíxente tanto, meniña’ (‘Cantares gallegos’, 1863)
“Quíxente tanto, meniña,
tívenche tan grande amor,
que para min eras lúa,
branca aurora e craro sol;
augua limpa en fresca fonte,
rosa do xardín de Dios,
alentiño do meu peito,
vida do meu corazón”.
Así che falín un día
camiñiño de San Lois,
todo oprimido de angustia,
todo ardente de pasión,
mentras que ti me escoitabas
depinicando unha frol,
porque eu non vise os teus ollos
que refrexaban traiciós.
Dempois que si me dixeches,
en proba de teu amor
décheme un caraveliño
que gardín no corazón.
¡Negro caravel maldito,
que me fireu de dolor!
Mais a pasar polo río,
¡o caravel afondou!…
Tan bo camiño ti leves
como o caravel levou.
ACRÓBATAS DAS LETRAS 